Gedragstherapeutische principes
“Spreekt voor zich” is een gedragstherapeutisch programma. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat dit de meest effectieve behandelvorm is voor kinderen met selectief mutisme. Er wordt gebruik gemaakt van de volgende gedragstherapeutische principes:
psycho-educatie en verhalen
Met behulp van verhalen leggen we kinderen uit dat ze niet de enigen zijn die zich wel eens bang voelen. We leggen uit wat dapper is en hoe je dapper wordt. Het draakje Yep in het Luiderslot speelt hier een rol in. Yep is vaak een beetje bang, maar gaat toch met het kind mee. Het kind heeft de rol van de held, die uiteindelijk het raadsel oplost. In zekere zin is het kind in het Luiderslot een rolmodel voor zichzelf.
Psycho-educatie voor ouders en leerkrachten maakt ook een belangrijk deel uit van het programma. We geven hen middelen in handen om in andere (toekomstige) situaties als mediator op te treden en het kind te helpen zijn angst te overwinnen.
Shaping en fading
Stap voor stap wordt het doelgedrag (spreken in de klas) benaderd. De stapjes lopen op in moeilijkheidsgraad zodat er steeds iets meer van het kind gevraagd wordt. Elk stapje wordt geoefend en bekrachtigd. Geleidelijk aan worden de omstandigheden waarin het kind spreekt wat moeilijker gemaakt: de therapeut komt dichterbij, de ouder doet niet meer mee en er gaan steeds meer klasgenootjes meedoen.
Graduele exposure en systematische desensitisatie
We stellen het kind bloot aan de gevreesde situatie, namelijk spreken in situaties waarin anderen hun stem kunnen horen. We doen dat geleidelijk aan en gebruiken daarvoor een angsthiërarchie. We helpen om de de spanning laag te houden, met behulp van contraconditionering. Een van de contracondities, is het maken van plezier en het gebruik van humor.
De angsthiërarchie
De toren van het Luiderslot vormt de angsthiërarchie. De vorderingen worden hier op een speelse manier zichtbaar.
Ontspanning
De kinderen zijn vaak nog te jong om ontspanningsoefeningen succesvol toe te kunnen passen voor of tijdens een spannende situatie. Bovendien durven veel kinderen niet mee te doen met ontspanningsoefeningen in de therapiekamer. Het nut van ontspanningsoefeningen voor kinderen met selectief mutisme is dan ook onduidelijk.
Toch bieden wij ontspanningsoefeningen aan in de vorm van spelletjes die thuis gespeeld kunnen worden. Uit onderzoek blijkt dat veel kinderen ook na succesvolle behandeling van het mutisme, angstig blijven in sociale situaties. Het leren omgaan met spanning en oefenen met ontspanning, is dan ook belangrijk om ook op lange termijn te helpen bij het aangaan van nieuwe uitdagingen.
Kinderen leren samen met hun ouders spanning in het lichaam te herkennen en ervaren op een speelse manier dat je daar zelf invloed op uit kan oefenen.
Positieve zelfspraak en dappere gebaren
De meeste cognitieve technieken kunnen kinderen van deze leeftijd nog onvoldoende toepassen. Zichzelf toespreken met behulp van positieve zelfspraak, is wel mogelijk. We leren kinderen het verschil tussen helpende en niet-helpende gedachten. We reiken hen dappere gedachten aan en oefenen met het toepassen hiervan in spannende situaties, eventueel vergezeld van een dapper gebaar.
Bekrachtiging en token economy
Het beoogde gedrag wordt bekrachtigd en we gebruiken daarvoor een token economy systeem met munten en stickers. Dit past goed bij de leeftijd van de kinderen en elk nieuw stapje in de goede richting kan hiermee direct beloond worden. Het token economy systeem maakt een eenduidige vorm van bekrachtigen in de therapie, thuis en op school gemakkelijk, hetgeen belangrijk is voor de generalisatie van nieuw gedrag naar verschillende situaties.
Modeling
De therapeut is een voorbeeld voor ouders en leerkracht in het toepassen van de technieken, reageren op gedrag en stimuleren van het kind. Klasgenootjes kunnen het kind tot model zijn.